De spreker op de bijeenkomst van de NSB in Monster is kameraad Nije. Zijn functie binnen de NSB is ‘vormingsleider’. In de praktijk betekent dit dat hij langs vele, vaak gloednieuwe, afdelingen van de NSB gaat om uit te leggen waar de NSB voor staat en wat de koers van de beweging is
Hij legt op de bijeenkomst in Monster in simpele bewoordingen uit wat er niet deugt aan de democratie. Het leidt alleen maar tot nutteloos geruzie. Bevolkingsgroepen worden tegen elkaar opgezet. En zo wordt er nooit een oplossing gevonden die voor iedereen goed is.
Hij vertelt ook hoe het anders moet. Al blijft dat wat vaag. Eén woord blijft hangen: solidariteit. Het volk zal in eenheid verbonden zijn onder een sterk gezag. Arbeiders en werkgevers staan niet langer tegenover elkaar, maar werken samen in corporaties. Geen ophitserij meer, geen groepsbelangen.
Ik sta naast mijn opa in die zaal in Odeon. Mijn opa die het betoog vol interesse volgt. Ik zie hoe zijn ogen geconcentreerd gericht zijn op Nije. Hoe de woorden landen in zijn hoofd en daar hun werk doen. Een kleine glimlach verschijnt langzaam op zijn gezicht omdat het hem bevalt wat hij hoort.
Als er beslissende momenten in iemands leven bestaan, dan is dit er één. In het leven van mijn opa hebben zich in de periode van 1934 tot 1945 meerderen voorgedaan, denk ik. Maar dit moment, in oktober 1934, als hij bewust kiest voor actief lidmaatschap van de NSB hoort daar zeker bij.
Het is het moment dat hij zich overlevert aan de ideeën van het fascisme, die omarmt en zich eigen maakt.
Was het een moment of een proces? Ik weet het niet. Maar ik weet dat hij bij deze avond geweest moet zijn. En ook dat hij getroffen werd door wat hij hoorde, dat kan niet anders.
Hier naast hem tijdens de bijeenkomst zit er een glasplaat tussen ons in. Hij is dichtbij en ver weg tegelijk. Het is de tijd die ons in de weg staat. Zinloos is het om nu in zijn oor te fluisteren: doe het niet. Om hem vragen te stellen: hoe kun je de democratie afschrijven? Begrijp je wel wat dat betekent? Welke vrijheden je dan inlevert?
Dit zal ik hem nooit durven vragen, alhoewel het wel door mijn hoofd gaat: hoe kan een intelligente man deze keuze maken en het gevaar niet zien?
We zijn allebei onderdeel van een werkelijkheid die voor onszelf zo duidelijk lijkt, zo helder, zo zonder twijfel. Daarom begrijpen we elkaar niet. Ondanks dat zijn we verbonden. Zo naast elkaar zullen sommigen misschien gelijkenis zien. Al zijn het maar de ogen, of een trekje bij de mond, een gebaar, een houding.
Vanuit onze afzonderlijke overpeinzingen worden we opgeschrikt door de afsluitende woorden van Nije. Na zijn toespraak mogen de aanwezigen schriftelijk vragen indienen. Dat gaat met wat geroezemoes gepaard. Schrijft mijn opa ook een vraag op? Of wacht hij rustig op wat komen gaat? Ik denk het laatste.
Nije krijgt de vraag voorgelegd wat zijn mening is over het monetaire beleid van Colijn. Dramatisch verkondigt hij:
“Deze regering heeft het vertrouwen in het volk opgezegd en daarom zeggen wij het vertrouwen in de regering op.”
Instemmend geknik. Gejoel misschien zelfs?
Aan het einde van de bijeenkomst krijgen de kameraden in Monster de complimenten van Mussert overgebracht, voor het organiseren van de avond. Als afsluiting klinkt het ‘Hoe zee’. Daarna zingen de NSB’ers met z’n allen het Wilhelmus. Uit volle borst wordt meegezongen, ook door mijn opa.
“Het vaderland getrouwe, blijf ik tot in den dood.”
Rond een uur of elf fietsen mijn opa en ik samen terug naar ons huis aan de Molenweg. Door de voor ons bekende straten. Ik fiets achter hem aan, in zijn spoor. Ik volg hem, om te begrijpen welke weg hij aflegt. Maar ook al blijf ik zo dicht mogelijk bij hem, halverwege ben ik Bas kwijt.
Bronnen
Van de bijeenkomst in oktober 1934 in Monster is een behoorlijk uitvoerig verslag geschreven in de Westlandsche Courant (10-10-1934). Wat ik in dit blog beschrijf over wat Nije toen heeft gezegd, is volledig op deze bron gebaseerd.
Eén reactie
Een mooi, maar ook een schrijnend beeld: de glasplaat tussen jou en je opa….
Ik ben onder de indruk van de respectvolle en openhartige manier waarop je jezelf (én ons) confronteert met deze pijnlijke (familie)geschiedenis. Boeiend om te lezen.