Geschiedenis,
onderwijs & identiteit

2003. Ik zat alleen aan een tafel, in hard tl-licht. Dozen met oude papieren voor me. En foto’s. De archiefmedewerker had het me met lichte opwinding in zijn stem al verteld. Omdat ik een aanvraag tot inzage had gedaan in het dossier van mijn opa hadden archiefmedewerkers de dossiers al ingezien. Vol verbazing troffen zij vele kleine zwartwit foto’s aan met bijschriften erop gekrabbeld aan de achterkant. Meestal met maand en jaartal erbij.

In het dossier dat over mijn opa na de oorlog is gemaakt door de Bijzondere Rechtspleging zijn veel getuigenverklaringen te lezen. Mijn opa wordt beschreven als een zeer overtuigde NSB’er. Een man van principes.

Er valt een stilte. “Was mijn vader een nazi?” vraagt Rolf dan ineens. Ik snap zijn plotse twijfel niet. Het bewijs ligt toch hier? “Ik heb het me vaak afgevraagd. Misschien heb ik mezelf altijd voorgehouden dat hij een meeloper was…” Rolf schudt zijn hoofd, kijkt me aan. “Hij was overtuigd nazi, toch?”

Zomer 2019. Aan het einde van de ziekenhuisgang staat een vrouw voor het raam, alleen. Ze staart naar buiten, telefoon in haar hand. Een verpleegster loopt naar haar toe, reikt haar woordeloos een glas water aan. Ze knikken naar elkaar. De verpleegster loopt zachtjes weg. Ze kijkt weer naar buiten en neemt een slok. Hij is er niet meer. Haar vader. Ze staart naar de lucht, de wolken. Ze hoort de stilte om haar heen. Tien minuten geleden ademde hij nog.

“Maar dat kan helemaal niet!”, roept een mevrouw op de vierde rij spontaan uit.

Ik sta voor een groep voornamelijk oude mensen in Naaldwijk en geef een lezing over mijn familiegeschiedenis. Ik heb uitgelegd dat ik probeer in het hoofd van mijn opa te kruipen om te begrijpen hoe hij tot zijn keuzes kwam. “Ik snap wel dat je dat wilt, maar dat gaat niet,” besluit de vrouw van in de 70.