3. Opa Spijker

Luide muziek golft uit de radio door het geopende raam naar buiten. De buurvrouw hoort het. Ze is het gewend. Zij kan zelf niet naar de radio luisteren. Het is verboden om een radio te hebben. Maar mijn NSB-overgrootvader heeft schriftelijk gevraagd of hij van dit verbod vrijgesteld kan worden als trouw lid van de partij.

Dus luistert hij naar de radio en het geluid dat naar buiten komt, lijkt tegen alle mensen in de omgeving te zeggen: Wij wel, jullie niet.

Het is een klein mannetje, maar wat aan fysieke aanwezigheid ontbreekt, wordt gecompenseerd door zijn persoonlijkheid. Iedereen in de familie zegt dat hij een dictator was. Maar ook: een heel harde werker. Goede huisvader. Een ondernemer die altijd vooruit kijkt, nadenkt over waar zijn kansen liggen. En na de oorlog zegt: ik heb op het verkeerde paard gewed.

Ondertussen heeft hij daarmee z’n hele gezin ontwricht. Zijn zonen blootgesteld aan propaganda die hen overtuigt te gaan vechten tegen de communisten. Zijn zoon Govert hoort op 26-jarige leeftijd dat de officier van justitie de doodstraf eist. Zijn andere zoon Bastiaan, mijn opa, zit jaren gevangen terwijl zijn zoons zonder hem opgroeien.

De jongste, Wim, verklaart na zijn arrestatie dat hij een nationaalsocialistische opvoeding heeft gehad. In de oorlog wordt hij door NSB’ers gestimuleerd een opleiding te volgen om lijfwacht te worden van Mussert. Het lijkt een mooie kans. Zijn vader en broers zullen trots zijn geweest.

Híj, mijn overgrootvader, heeft de steen in het water gegooid. De steen die eindeloos kringen is blijven maken, die nog lang nadat de steen in het water verdwenen is, te zien zijn.

Hij verklaart na de oorlog dat hij nooit in NSB-uniform heeft rondgelopen. Dit wordt bevestigd door de buurvrouw. Die ook vertelt dat zij een onderduiker in huis had en dat hij dat geweten moet hebben. Ze wist dat hij haar niet zou verraden. Wel had hij aan het einde van de oorlog, toen hij bij de Landwacht ging, een geweer in huis. Dat geweer heeft hij nooit gebruikt.

Nou ja. Eén keertje dan. Voor de lol. Zomaar in de lucht.

In de familie wordt hij opa spijker genoemd. Van het geld dat hij had verdiend met zijn bouwbedrijf, kocht hij tuinbouwgrond in Monster. Het huis waarin ik ben opgegroeid, heeft hij gebouwd.

Ik heb hem niet gekend, maar ik stel me hem zó voor. Als een man met veel praatjes, in klare taal, recht voor z’n raap, vaak ronduit lomp en bot. Af en toe een driftbui, maar niet echt gevaarlijk. Aardig voor wie hij aardig wilde zijn.

Willem Maan.