15. De kennis van nu

Met het schrijven van een verslag van een NSB bijeenkomst in 1934 in Monster waar ik ‘samen’ met mijn opa bij aanwezig was, hoopte ik dichterbij hem te komen. Beter te begrijpen wat hem aansprak in de ideologie en waarom hij besloot niet alleen lid te zijn van de NSB maar ook een actieve rol op zich te nemen.

Het einde van het verslag had ik eigenlijk zo geschreven:

Om elf uur ’s avonds stapt mijn opa weer op de fiets. Met zijn hoofd vol politiek en een vreemd opwindend gevoel keert hij terug naar huis. De zaken staan er beroerd voor. Maar ergens gloort een sprankje hoop.

Maar dit veranderde ik in:

Rond een uur of elf fietsen mijn opa en ik samen terug naar ons huis aan de Molenweg. Door de voor ons bekende straten. Ik fiets achter hem aan, in zijn spoor. Maar al weet ik precies waar de weg heen gaat en blijf ik zo dicht mogelijk bij hem, halverwege ben ik Bastiaan kwijt.

De eerste versie lijkt te suggereren dat ik begrijp wat hij dacht en voelde, dat het gelukt is in zijn hoofd te kruipen. De waarheid is dat ik daarin maar niet slaag.

De laatste tijd heb ik veel gelezen over de beginjaren van de NSB. En ik heb geprobeerd de ideeën van de beweging in mijn blogs samen te vatten. Mijn oudste zus merkte daar afgelopen weekend over op: “Ze waren wel zo tegen het communisme, maar eigenlijk hadden ze er behoorlijk wat van weg.”

Het geloof in corporatisme, samenwerking van alle leden van de gemeenschap, geen klassenverschillen maar eenheid. Nee, het is niet gek dat je een overeenkomst ziet.

Ik vind het ook niet gek dat mijn opa en overgrootopa zich aangetrokken voelden tot dit gedachtegoed. Een tijd van crisis, een eigen bedrijf waarmee het fout dreigt te gaan. Mijn opa die de verantwoordelijkheid draagt voor een jong gezin. Verstandelijk gezien kan ik me er heus iets bij voorstellen.

Maar het blijft op afstand, ik kom er niet echt bij.

Het is de schaduw van de geschiedenis die in 1934 alles al verduistert. Doemgevoelens bekruipen me als ik me die NSB bijeenkomst in Monster in 1934 voorstel. In mijn hoofd hoor ik de marcherende Duitse soldaten, zie ik beelden voor me van oorlog, geweld, vernietiging.

Als ik in het krantenartikel dat ik als bron gebruik lees dat ze het Wilhelmus zongen, dan kan ik het niet laten in mijn verslag op te schrijven dat mijn opa uit volle borst ‘Het vaderland getrouwe blijf ik tot in den dood’ meezingt. Omdat het zo wrang is. Omdat ik er kippenvel van krijg als ik bedenk waar dit uiteindelijk toe zal leiden: mijn opa die voor een rechter staat en hoort dat hij een landverrader is die in de gevangenis thuishoort.

De kennis van nu speelt mij parten. Ik kan niet zonder die kennis met mijn opa meegaan en met de argeloosheid die hij toen waarschijnlijk had met hem meevoelen en denken.

Zoals ik in mijn verslag ook schreef: We zijn allebei onderdeel van een werkelijkheid die voor onszelf zo duidelijk lijkt, zo helder, zo zonder twijfel.

Ik ben van een generatie die is opgegroeid met verhalen en films over de Tweede Wereldoorlog waarin het heel duidelijk was wie goed waren en wie fout. En waarin het verhaal van de Holocaust centraal stond. Op mijn twaalfde las ik Het Achterhuis van Anne Frank. Het voelde alsof ze een vriendin van me was. En ik huilde bij de gedachte aan hoe zij aan haar einde was gekomen. Op diezelfde leeftijd keek ik in de dagen rond 4 en 5 mei naar alle films en documentaires over de oorlog op televisie. Het verhaal van Hannie Schaft maakte diepe indruk.

Renée Soutendijk als Hannie Schaft in de film ‘Het meisje met het rode haar’.

Al wist ik op die leeftijd wel iets van het verleden van mijn opa het lukte me toen ook niet om zijn daden te koppelen aan die andere beelden over de oorlog. Alsof het twee verschillende verledens waren die niets met elkaar te maken hadden.

Chris van der Heijden schreef in zijn boek Grijs Verleden:

“Eerst was er de oorlog, daarna het verhaal van die oorlog.”

Maar er is niet maar één verhaal. Voor mij bestonden er altijd heel veel verhalen van de oorlog. Verhalen zoals ik die kende uit boeken, van films en documentaires.

En het verhaal van mijn familie.

Wil je mail bij een nieuw verhaal?

Vul dan je e-mailadres en naam in. Je kunt altijd weer uitschrijven.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Wil je mail bij een nieuw verhaal?

Vul dan je e-mailadres en naam in. Je kunt altijd weer uitschrijven.